Een kijkje in uw verleden
Een screening van criminele geschiedenis is een achtergrondonderzoek bedoeld om vast te stellen of een potentiële huurder een strafblad heeft. Hoewel het in sommige landen gebruikelijk is, is het een vrij zeldzaam en juridisch gevoelig onderdeel van het huurderscreeningproces in Nederland. Een verhuurder kan niet eenvoudig toegang krijgen tot politie-databases of een onafhankelijke strafrechtelijke controle op een aanvrager uitvoeren. In plaats daarvan is de enige legitieme methode om te verzoeken dat de aanvrager een Verklaring Omtrent het Gedrag (Verklaring Omtrent het Gedrag, of VOG) verstrekt. Deze aanvraag vormt op zichzelf een aanzienlijke last die ernstige vragen oproept over privacy, proportionaliteit en de mogelijkheid van oneerlijke discriminatie.
De 'Verklaring Omtrent het Gedrag' (VOG)
Een VOG is een officieel document uitgegeven door het ministerie van Justitie en Veiligheid. Het is niet louter een lijst van voorgaande strafbare feiten. Het is eerder een verklaring waarin staat dat, na een screening, het eerdere gedrag van de aanvrager geen bezwaar vormt tegen het vervullen van een specifieke doelstelling (bijv. een baan, een visumaanvraag, of, in dit geval, een huur). De screening is doel-gericht, wat betekent dat voorgaande strafbare feiten slechts als relevant worden beschouwd als ze een risico vormen voor de specifieke 'rol' waarvoor wordt aangevraagd. Voor een huurcontract zou een eerdere veroordeling voor financiële fraude of schade aan eigendom aanzienlijk relevanter worden geacht dan een oude verkeersovertreding. De aanvrager moet zelf de VOG aanvragen; de verhuurder kan dit niet namens hen doen.
Wettelijkheid, Proportionaliteit en Privacy
De centrale juridische vraag is of het redelijk en proportioneel is voor een verhuurder om een VOG te eisen van een potentiële huurder. Voor een standaard woninghuur wordt zo'n verzoek algemeen beschouwd als een buitensporige en onevenredige inbreuk op de privacy. Het legitieme belang van een verhuurder bij het verkrijgen van een betrouwbare huurder strekt zich doorgaans niet uit tot het doorlichten van iemands gehele verleden. De Autoriteit Persoonsgegevens heeft aangegeven dat verhuurders extreem voorzichtig moeten zijn en over het algemeen geen VOG zouden moeten eisen. Deze praktijk kan in zeer specifieke, risicovolle situaties als gerechtvaardigd worden beschouwd, zoals huren in een gebouw met kwetsbare bewoners of een hoogbeveiligd complex, maar voor het gemiddelde appartement is het een grote inbreuk. Een huurder kan dit verzoek zeker ter discussie stellen of weigeren.
Een instrument voor oneerlijke uitsluiting?
Het gebruik van screenings van criminele geschiedenis op de woningmarkt is ethisch problematisch. Het creëert een aanzienlijke barrière voor huisvesting voor mensen die reeds door het rechtssysteem zijn gegaan en proberen te re-integreren in de samenleving. Een algeheel beleid dat elke aanvrager met een strafblad afwijst—ongeacht de aard van het delict of hoe lang geleden het heeft plaatsgevonden—kan leiden tot een vorm van dubbele straf en cycli van instabiliteit in stand houden. Het risico is dat het legitieme risicobeoordeling van een verhuurder verandert in een morele beoordeling, waardoor een deel van de bevolking feitelijk wordt uitgesloten van het fundamentele recht op huisvesting op basis van eerdere fouten die geen invloed hoeven te hebben op hun vermogen om een goede huurder te zijn.
